Het "bakken" systeem
Bakkensysteem bij de Marine
Het bakken systeem is ontstaan bij de VOC en eigenlijk overgenomen door de Marine
VOC
Aan boord werd gegeten in groepen van zeven man. De bottelier deelde deze groepen in. Deze groep werd ook wel een bak genoemd. De leider van een bak ging met een schotel naar de kombuis waar de kok het voedsel opschepte. Iedere bak kreeg twee eenheden olijfolie en een pond boter voor vis. Eenmaal aan tafel gezeten werd het eten verdeeld in zeven porties. De kwartiermeester zorgde ervoor dat er rustig werd gegeten.
Marine
Het grote belang van het baksgewijs werken werd ingezien door de toenmalige kapitein ter zee Jan Hendrik van Kinsbergen (1735-1819). Het systeem is eeuwen in gebruik geweest, maar in de twintigste eeuw verdrongen
Diegenen die als fris groen blaadje het plan opgevat hadden om te gaan dienen bij de Koninklijke Marie solliciteerden bij defensie en werden dan opgeroepen ter keuring, bij afkeuring terug naar een suf leven en bij goedkeuring op naar een spannend leven
Marine Keuring en Selectiecentrum Hilversum.
Het bakken systeem is ontstaan bij de VOC en eigenlijk overgenomen door de Marine
VOC
Aan boord werd gegeten in groepen van zeven man. De bottelier deelde deze groepen in. Deze groep werd ook wel een bak genoemd. De leider van een bak ging met een schotel naar de kombuis waar de kok het voedsel opschepte. Iedere bak kreeg twee eenheden olijfolie en een pond boter voor vis. Eenmaal aan tafel gezeten werd het eten verdeeld in zeven porties. De kwartiermeester zorgde ervoor dat er rustig werd gegeten.
Marine
Het grote belang van het baksgewijs werken werd ingezien door de toenmalige kapitein ter zee Jan Hendrik van Kinsbergen (1735-1819). Het systeem is eeuwen in gebruik geweest, maar in de twintigste eeuw verdrongen
Diegenen die als fris groen blaadje het plan opgevat hadden om te gaan dienen bij de Koninklijke Marie solliciteerden bij defensie en werden dan opgeroepen ter keuring, bij afkeuring terug naar een suf leven en bij goedkeuring op naar een spannend leven
Marine Keuring en Selectiecentrum Hilversum.
Keuringstesten
|
Je kreeg bij de keuring te horen wanneer je in de werkelijke dienst kwam. Je melde je die dag dan bij het opleidingskamp (Voorschoten- Hilversum – KIM , Marinierskazerne etc.). Daar aangekomen werden de nodige formaliteiten verricht zoals het aangeven wat je MARINENUMMER (???) is, in welke BAK (??????) je werd ingedeeld. In burger kloffie werd je al in de eerste bakopstelling gezet en afmarcheren naar het kleding magazijn . Met de stapel barang in twee plunjezakken marcheerde je in rotten van drie weer als bak terug naar de toegewezen barak. Je burger kloffie ging dan uit en je hees je in je nog ongenummerde marine kleding!
|
|
Dan kreeg je te horen dat je een ZAKJE NAAI uitgereikt gekregen had en dat je nu al je barang (??? Barang is Maleis voor kleding) moest gaan nummeren met je marinenummer
Dit diende te geschieden met naald en draad daar er twee strenge zijde was verstrekt in wit en rood. Jouw marinenummer moest worden geborduurd in de z.g.n.kettingsteek en zelfs de zakdoekjes moesten worden genummerd. Schoeisel, schoenborstel en kleerborstel werd genummerd met slagletters, en zelfs je tandenborstel, doosje oordopjes enz. werd genummerd door in te krassen met de punt van een naald. 1 week verder was je wel gereed. Na deze naaiperiode leerde je in baksgewijs marcheren, schieten, lessen militaire vorming, hindernisbaan, roeien attenooie zeg wat een programma. |
De eerste kennismaking met Zakkie Naai Nummeren der Barang
|
Goed je zat dus in een bak en daar maakte je al je lief en leed mee. Na de EMV kwam je op de EVO en daar zat je weer in een bak. Daarna je varende plaatsing of kazerne en dan werd je weer ingedeeld in een bak etc. etc. .
Daar zit je dan als bak met je baksmaten in een klaslokaal te MOKH
|
Bakken
Bij de marine spreekt men dus niet van klassen of leerlingen maar van bakken en baksleden. Een eeuwenoud gebruik binnen de marine, dat voortkomt uit de tijd dat scheepsbemanningen waren opgedeeld in groepjes met één etensbak per groep. Na verloop van tijd verschoof de nadruk van de maaltijd naar een bakkensysteem uit organisatorisch en disciplinair oogpunt. Aan boord werd gegeten door een groep die tot een bak / wachtdivisie behoorde SB en BB wachtdivisies en die weer onderverdeeld in SB1-SB2-BB1 BB2 zeewacht / reewacht Dat verdeeld over de desbetreffende dienstvakken Er werd geteld vanaf Bak 1 tot zoveel als er bakken ingedeeld waren Bijvoorbeeld een bak met stokers bak 11 o.i.d. |
|
Het Zeuntje , was altijd je jongste gegradueerde die voor zijn bak/divisie zorgt dus vroeg uit de veren moest want het kommaliewant komt niet vanzelf op de bakstafel en de rantsoenen moesten gehaald worden bij de bottelier. Brood snijden op de bakplank (ja de beruchte bakplank bij 21 jaar worden) Zo moest er ook koffie/thee gemaakt worden en de bakstafel werd verder opgesierd met techni-color (gekleurde hagelslag)/ jam/ kaas en vleeswaren. Zo alles wat de rantsoenen vrij gaven. Daarna moest alles worden afgeruimd, afgewassen en het kommaliewant opgeborgen, verblijf schrobben met de andere zeuntjes , vlug mandiënen daarna weer koffie zetten voor de bak/divisie. Volgende ronde klaarmaken voor de middagtafel dus de bakskast weer leegplukken met kommaliewant en eten halen en de dampende potten op tafel zetten. Uitdelen op hiërarchische volgorde dus je schepte voor je zelf als laatste op. De baksmeester hield even stilte voor diegenen die wilden bidden en dan eten, na het eten weer even stilte voor de wat vromere baksleden en dan ging de divisie/bak op post of een middagrustje houden
|
Baksgewijs matrozenopleiding te Gorinchem, baksgewijs in 1922
|
Nee het zeuntje had geen volledige middagrust, u raad al wat hij moest doen, de afkomende wacht en de eventuele ketelaars voeden. En dan?, ja dan weer afwassen etc. etc. effe rusten en op tijd weer aanwezig zijn voor het theewater. Daarna nog dezelfde rituelen voor het avondeten En oh ja!, je zorgde ook voor de koffie als ze op post gingen…en dan EINDELIJK slapen mits je niet ruw door de alarmschellen gewekt werd voor een of andere oefening want dan toog je met de moed der wanhoop naar je gevechtswachtpost
De woensdag was een feestdag want dan was het rijsttafel en dan kreeg je hulp van de bak om alles naar het verblijf te slepen en de rijsthap van de marine was beroemd in die tijd, dat waren eetgewoontes die voortvloeide uit de periode dat de Marine in de Oost vertoefde en die tot vandaag de dag er nog steeds inzitten!
Volgens mij verzorgden ze ook de machinekamers en ketelruimen met LemLem (Citroenpoeder verdund met water)
Ja een Zeuntje kende weinig rust en had een lange dag
Bij zeer slecht weer was er geen warm eten maar wel brood met beleg en koffie
De woensdag was een feestdag want dan was het rijsttafel en dan kreeg je hulp van de bak om alles naar het verblijf te slepen en de rijsthap van de marine was beroemd in die tijd, dat waren eetgewoontes die voortvloeide uit de periode dat de Marine in de Oost vertoefde en die tot vandaag de dag er nog steeds inzitten!
Volgens mij verzorgden ze ook de machinekamers en ketelruimen met LemLem (Citroenpoeder verdund met water)
Ja een Zeuntje kende weinig rust en had een lange dag
Bij zeer slecht weer was er geen warm eten maar wel brood met beleg en koffie
Deze schepen hadden geen cafetaria , al het scheepsleven van de korporaals en manschappen speelde zich af in de (slaap)verblijven die zeer spartaans waren ingericht.
Opklapbare bedden aan kettingen boven de banken Deze bestonden uit een rechthoekig frame waartussen een bespanning zat en daar werd een matras gevuld met paardenhaar opgelegd.
Blauw geblokt overtrekje er waren en voilà alleen nog wat lakens en een marine deken en je kon slapen . Onder de bedden waren zoals al gezegd de banken waarmee je aan de bakstafel kon zitten (als tenminste de bedden opgeklapt waren). De bakstafel kon je neerklappen maar bv gedurende de acties van de Piet Hein in NNG werd dit niet gedaan. Er was een oorlogssituatie en de Piet Hein / Kortenaer en Evertsen hadden een volledige oorlogsbemanning aan boord. Deze extra mensen moesten ook ergens kunnen slapen.
Bij gebrek aan bedden werd er ook op de banken en de bakstafel geslapen .Je leefde letterlijk op elkaars lip in de verblijven en dat in de tropen zonder airco. De nieuwe Jagers hadden wel een Cafetaria en airco (de B jagers) en waren zeeeeer comfortabel
Opklapbare bedden aan kettingen boven de banken Deze bestonden uit een rechthoekig frame waartussen een bespanning zat en daar werd een matras gevuld met paardenhaar opgelegd.
Blauw geblokt overtrekje er waren en voilà alleen nog wat lakens en een marine deken en je kon slapen . Onder de bedden waren zoals al gezegd de banken waarmee je aan de bakstafel kon zitten (als tenminste de bedden opgeklapt waren). De bakstafel kon je neerklappen maar bv gedurende de acties van de Piet Hein in NNG werd dit niet gedaan. Er was een oorlogssituatie en de Piet Hein / Kortenaer en Evertsen hadden een volledige oorlogsbemanning aan boord. Deze extra mensen moesten ook ergens kunnen slapen.
Bij gebrek aan bedden werd er ook op de banken en de bakstafel geslapen .Je leefde letterlijk op elkaars lip in de verblijven en dat in de tropen zonder airco. De nieuwe Jagers hadden wel een Cafetaria en airco (de B jagers) en waren zeeeeer comfortabel
Kruiser Hr.Ms. de Ruyter (1936-1942) cafetaria
Bij de Koninklijke Marine was het bakkensysteem ook tot de jarenbegin tachtig nog steeds alom aanwezig.
Elk lid van bemanning onder de rang van Sergeant was nog steeds ingedeeld in een bak De leiding van een bak had een kwartiermeester c.q. korporaal jongste categorie of oudste categorie, de BAKSMEESTER |
De jaren 60 en begin 80
In de jaren 60 van de vorige eeuw verdween het eten volgens het bakkensysteem definitief toen op nieuwe schepen (Kruisers, A en B jagers en Vliegkampschip). Het huidige cafetariasysteem aan boord werd ingevoerd. Je kreeg dan je plate gevuld bij de uitgifteruimte van het cafetaria en leverde deze nadien in bij het spoelhok. 
|
Deze bak is aan het ‘aardappelen jassen en pitten’ zodat ze ingeleverd kunnen worden bij de kombuis. Links boven de hangmatten waarin geslapen werd aan boord.
Foto: Nationaal Archief.
|
Het zeuntje van de bak schept de soep op de borden van de baksmaten. Aan het hoofd van de tafel de ‘baksmeester’ Foto: Nationaal Archief
|
De wassers druk aan het werk om het ingeleverde vuile wasgoed van de bakken weer schoon te wassen.
Foto Nationaal Archief.
Ook dit werd door de zeun verzorgd innemen, afgeven, ontvangen en uitsorteren op marinenummer en dat één maal per week.
BAKSGEWIJS
Om 08:00 snerpte de bootsmanfluit en daarboven op nog eens de scheepsomroep Attentie! Gevolgd door..** AANTREDEN VOOR BAKSGEWIJS**
Een ieder begaf zich via de valreep naar de kade. (in een kazerne naar een daarvoor aangewezen plaats)
De manschappen treden aan in het gelid op een van de voren bepaalde volgorde van de bemanning
De gelederen worden neergezet door de baksoudste
Commando Schipper: AANVANG BAKSGEWIJS
De Baksmeester treden voor de bak en geven het commando BAK 1 (als je in bak 1 zat natuurlijk) “GEEFT ACHT …IN DE LIJN RECHTS .. RICHTEN” daarna “BAK 1.. STAAT” De Baksmeester gaat naar de kop van de bak en begint met het uitrichten. (dit is het richten van alle gelederen opdat een ieder in een rechte lijn naast en voor elkaar staat) waarna het commando “” BAK 1 .. OP DE PLAATS .. RUST” volgt.
Hierop volgt een tenue inspectie door de Baksmeester en opnemen bijzonderheden (krabbel krabbel papiertje)
Om 08:00 snerpte de bootsmanfluit en daarboven op nog eens de scheepsomroep Attentie! Gevolgd door..** AANTREDEN VOOR BAKSGEWIJS**
Een ieder begaf zich via de valreep naar de kade. (in een kazerne naar een daarvoor aangewezen plaats)
De manschappen treden aan in het gelid op een van de voren bepaalde volgorde van de bemanning
De gelederen worden neergezet door de baksoudste
Commando Schipper: AANVANG BAKSGEWIJS
De Baksmeester treden voor de bak en geven het commando BAK 1 (als je in bak 1 zat natuurlijk) “GEEFT ACHT …IN DE LIJN RECHTS .. RICHTEN” daarna “BAK 1.. STAAT” De Baksmeester gaat naar de kop van de bak en begint met het uitrichten. (dit is het richten van alle gelederen opdat een ieder in een rechte lijn naast en voor elkaar staat) waarna het commando “” BAK 1 .. OP DE PLAATS .. RUST” volgt.
Hierop volgt een tenue inspectie door de Baksmeester en opnemen bijzonderheden (krabbel krabbel papiertje)
Enys-house, Opleiding Officieren, baksgewijs
aarna volgt het commando van de Schipper
“BAKSGEWIJS”.. GEEFT ACHT!, het gehele baksgewijs staat nu in de houding !“BAKSMEESTERS MELDEN! “ De Baksmeester meld zich dan in een gelid wat aantreed voor de chef der equipage (de Schipper) Deze zet ze in de houding “BAKSMEESTERS..GEEFT ACHT” …. Ze melden dan of er wel of geen bijzonderheden, zoals bijv: matroos Kortjan is vrij van linkerarm, Machinist Steeksleutel zit op post in de AMK , Telegrafist Tik is nog niet aan boord enz. enz. krabbel krabbel papiertje {de Schipper zegt dan waarschijnlijk van zet deze telegrafist maar op parade (dus bakkie uitschrijven)} |
Baksgewijs voor het Marvahuis Van Speijk in Batavia, 1947
|
De schipper laat de baksmeester inrukken
“BAKSMEESTER .. INGERUKT.. MARS”, deze haasten zich terug naar hun bak en treden rechts vooraan bij het voorste gelid.
Zodra iedereen weer stil staat (behalve officieren die wat heen en weer drentelen) Maakt de Schipper rechtsomkeert en met een ferme aanmarcheerpas gaat hij op weg naar de 1ste officier (de First) Salueert en de First salueert terug, meld de bijzonderheden aan hem geen krabbel, de First vraagt waarschijnlijk of Telegrafist Tik op parade gezet wordt.
De 1ste Officier zegt hem dan aan dat het baksgewijs kan inrukken First salueert, Schipper salueert terug en gaat naar zijn plaats terug.
“BAKSGEWIJS… OP DE PLAATS RUST” waarna de schipper opdracht geeft de Bakken bak voor bak in te laten rukken door de baksmeesters!
“BAKSMEESTER .. INGERUKT.. MARS”, deze haasten zich terug naar hun bak en treden rechts vooraan bij het voorste gelid.
Zodra iedereen weer stil staat (behalve officieren die wat heen en weer drentelen) Maakt de Schipper rechtsomkeert en met een ferme aanmarcheerpas gaat hij op weg naar de 1ste officier (de First) Salueert en de First salueert terug, meld de bijzonderheden aan hem geen krabbel, de First vraagt waarschijnlijk of Telegrafist Tik op parade gezet wordt.
De 1ste Officier zegt hem dan aan dat het baksgewijs kan inrukken First salueert, Schipper salueert terug en gaat naar zijn plaats terug.
“BAKSGEWIJS… OP DE PLAATS RUST” waarna de schipper opdracht geeft de Bakken bak voor bak in te laten rukken door de baksmeesters!
Baksgewijs Hr.Ms. Gelderland
|
Varende was er ook baksgewijs maar dat is later verdwenen er was wel controle of een ieder nog aan boord was
Wat wel bleef waren de piketdiensten zoals aardappels jassen in de midscheeps, straalpijpen poetsen en nog veel meer zinnig werk! De Provoost deed zijn intrede bv Provoost Machinisten (bij taak) die zorgde voor orde en netheid in de slaapverblijven en porde in de morgen diegenen die er uit moesten. Want de Franse reveille over de scheepsomroep getoeterd was vaak niet voldoende De zeewacht divisies porden hun eigen mensen, ook werd er vaak via de scheepsomroep het hele felle scherpe “attentie” signaal gegeven door de kwartiermeester op de bootsmansfluit, gevolgd door de mondelinge order “OVERAL”… Aan de scherpte van het fluitsignaal wist je vaak al welke kwartiermeester de dagwacht had… het leek soms wel een wedstrijd wie het scherpst kon fluiten en de bemanning de stuipen op het lijf kon jagen zo vroeg in de ochtend…. |
Het Baksgewijs indelen bestaat nog wel bij de Koninklijke Marine.
De Jonge matrozen maken daar kennis mee bij de EMV, aan boord zit je nog wel in een bak maar dat is meer een administratieve regel en heeft geen werkelijke functie meer
De Jonge matrozen maken daar kennis mee bij de EMV, aan boord zit je nog wel in een bak maar dat is meer een administratieve regel en heeft geen werkelijke functie meer
Mariniers baksgewijs te Sorong, Nederlands-Nieuw-Guinea
|
Vliegopleiding V.V.O.1, Ypenburg 1946, Baksgewijs
|
Baksgewijs op het halfdek van Hr.Ms. De Ruyter
|
Waar de Koninklijke Marine ook zat in de wereld , ….het baksgewijs werd overal elke dag uitgevoerd
Weer of geen weer ……………uitvoeren Tropen of Winter ……………uitvoeren Alleen bij storm op zee was er geen baksgewijs en als er werd gevochten uiteraard ook niet. |